Kýdem tazminatý herkesin çok yakýndan bildiði, ilgilendiði ve takip ettiði bir kavramdýr. Bunun nedeni ise bir çok çalýþan için bir ekonomik teminat ve bir iþ güvencesi durumu olmaya devam etmesidir. Bu kavramýn ifade ettiði anlamý ise ;‘ Hizmet sözleþmesi belirli hallerde sona eren çalýþana ( mirasçýlarýna) durumuna göre ayný veya farklý iþverenler nezdindeki hizmet süreleri dikkate alýnarak ödenmesi gereken para’ dýr denilebilir.
Peki bu belirli haller nelerdir ;
*Çalýþan, iþveren tarafýndan, ahlak veya iyi niyet kurallarýna aykýrý bir durumu tespit edilmediði halde iþten çýkarýlýrsa yani biz buna geçerli nedenle fesih diyoruz.
*Çalýþan, saðlýk sebepleri ya da iþverenin ahlak veya iyi niyet kurallarýna aykýrý hareketini gerekçe göstererek veyahut da zorlayýcý sebeplerle iþi býrakýrsa, buda çalýþanýn haklý nedenle feshidir.
*Askerlik görevi dolayýsýyla iþten ayrýlan çalýþan.
*Emekliliðe hak kazanýr ya da emeklilik için gerekli prim gün sayýsý ile sigortalýlýk süresini dolduran çalýþan.1999 yýlýnda çýkarýlan 4447 sayýlý kanun ile yaþ haddinden dolayý emekli olamayan fakat emekli olmak için diðer gerekli iki unsur olan prim ödeme gün sayýsý ile sigortalýlýk süresini tamamlayan istifa edip tazminat almaya hak ederler.
*Evlendikten sonra 1 yýl içerisinde iþi býrakan bayan çalýþan.
*Çalýþan vefat ederse yine hak sahipleri de kýdem tazminatýna hak kazanmaktadýr.
Bu maddeler arasýnda dikkat edilecek olursa çalýþanýn kendi isteði ve özgür iradesiyle ortaya koyduðu istifa hakkýnda bahsedilmemektedir.
Türk Ýþ Hukukunun ilk kanunu olan 3008 sayýlý kanun ile ‘ her tam iþ senesi için 15 günlük ücret tutarýnda tazminat verilir’ hükmü 1475 sayýlý kanun ile 30 günlük ücret tutarýna kavuþturulmuþtur. Ýlk kanunda akdin iþçi tarafýndan tek taraflý feshinde tazminat verilip verilmeyeceði konu edilmiþ Yargýtay da bu görüþü olumlu yönde bir hükme baðlamýþken bir kanun deðiþikliði ile istifa ile tazminat yeniden ortadan kaldýrýlmýþtýr.
Ýþte tam bu sýralar görüþülmekte ve bir çok sivil örgütler tarafýndan da tartýþma konusu olan Kýdem Tazminatý Fonu Kanun Tasarý Taslaðý iþçinin istifasý ile olsa kýdem tazminatýný içeriyor olmasý. Bu taslak kanun olarak yürürlüðe girdiði tarihte iþyerinde çalýþmakta olan ve Ýþ Kanununun 14 üncü maddesine eklenen 1 inci fýkra hükmü uyarýnca yürürlük tarihinden önceki kýdem süreleri için iþverenin kýdem tazminatý yükümlülüðü saklý tutulmuþ olmakta, sözü edilen kanunun yürürlük tarihinden baþlayarak bu kanun hükümleri uygulanacaðý belirtilmiþtir. Yani bu kanunun yürürlük tarihinden itibaren, yeni iþe alýnanlar iþe baþladýklarý tarihten itibaren kendiliðinden Kýdem Tazminatý Fonuna tabi olmaktadýr.
Özellikle sendikalar tarafýndan en çok karþý çýkýlan nokta iþverenin elinin iþçi çýkarýlma noktasýnda güçlenmesi ve tazminat maliyetini düþünmeden daha rahat iþçi çýkaracak duruma gelmesidir. Aslýnda kurumsallaþmamýþ þirketler için belki biraz risk teþkil etse de iþ güvencesi kapsamýnda olan iþyerleri için iþçi çýkarmanýn kolaylaþacaðý fikrinde deðilim. Devletin burada yapmasý gereken iþ güvencesi kapsamýndaki iþyerleri sayýsýný geniþleterek biraz daha fazla önlem almalarýný saðlayacak yeni düzenlemeler yapmasýdýr.
Bu kanun taslaðý devlet güvencesi altýnda fon kurmak ve bunu en verimli þekilde yöneterek hak eden çalýþanlara belirlenen kriterlerde ödeme yapmayý içermektedir. Fon ayný bireysel emeklilik fonu gibi birikimi hedeflemekte devlet- iþveren – iþçinin prim katýlýmýyla oluþmaktadýr. Tabi burada en önemli endiþe önceki yýlarda yaþanan Konut Edindirme Yardýmý ve Tasarruf Teþvik primlerinin devletin açýklarýný gidermede kullanmalarý ve fonun iyi idare edilememesidir. Yakýn örnekleri de var devlet Ýþsizlik Sigortasýnda da oluþan fonlarýn bir kýsmýnýn GAP yatýrýmlarýný tamamlama olarak kullanacaðýný açýklamýþtý.Bu fonlarýn kullanýlmamasýnýn en büyük nedenleri iþsiz kalan kiþilerin hak etme kriterlerinin yüksek tutulmasý ve iþsizlik ödeneklerinin Avrupa standartlarýnýn altýnda kalmasýný gösterebiliriz. Eðer Kýdem tazminatý fonu da kurulduðunda Çalýþma Bakanýnýn açýklamasýnda olduðu gibi ‘Ýþten ayrýlanlarý %92 si tazminat alamýyor’ ifadesiyle paralellik arz ederse parasal olarak Devletin yine büyük bir kaynaðýn ilgili kiþilere daðýtýmýný saðlayamayacak mý diye düþünebiliriz. Ama eðer bir de daha farklý noktadan baktýðýmýzda da kýdem tazminatýnýn tarafsýz bir Kuruma verilmesi belki daha doðru olduðunu da düþünebiliriz. Bakanýn da söylediði gibi birçok kiþinin tazminat alamama sebebi ya iþyerinde kiþiye istifa etmesi için baský yapýlmasý yada kiþinin çalýþma þartlarýnýn deðiþtirilerek iþten kendi isteði ile çýkmaya zorlanmasý yada birtakým mobbing uygulamalarý ile çalýþanýn iþyerinde bezdirilmesi ile tazminat vermeden ayrýlmasýnýn istenmesidir. Çalýþan iþten ayrýldýðýnda tazminat almak için dava açarak bunlarý ispatlamasý çok zor ayrýca iþ mahkemelerinin iþ yükünün %90 ýnýn tazminat davalarý olduðu da düþünülürse sanýrým ikinci düþüncemizin aðýr basmaktadýr.
Bu þekilde bakýldýðýndan her iþten ayrýlanýn kýdem tazminatý almak için dava açmasýna gerek kalmayacak fonda biriken primleri ;
a) Baðlý olduklarý kurum veya sandýklardan yaþlýlýk, emeklilik, malullük aylýðý baðlanmasý yahut toptan ödeme almak amacýyla hizmet akitlerini feshetmeleri halinde,
b) Ýþverence hizmet akdinin feshedilmesi durumunda iþçinin hak kazandýðý yaþlýlýk, emeklilik, malullük aylýðý veya toptan ödeme almak amacýyla ilgili kuruma veya sandýða baþvurmasý halinde,
c) Adýna en az 10 yýl Fona prim ödenen iþçinin isteði halinde,
d) Ýþçinin ölümü halinde kanuni mirasçýlarý
kýdem tazminatýna hak kazanacaklardýr.
Ýþçilere veya hak sahiplerine Fona prim ödenmiþ olan her tam yýl için prim hesabýna esas olan ücretinin otuz günü tutarýnda kýdem tazminatý ödenir. Kýdem tazminatýna esas alýnacak ücret, iþçinin çalýþtýðý ve adýna prim yatýrýlan son takvim yýlýnýn ortalamasýdýr. Kýdem tazminatýnýn hesabýnda ve primlerin tahsilinde esas alýnacak ücretlerin en az miktarý Ýþ Kanununun 33 üncü maddesine göre belirlenen asgari ücret, üst sýnýrý ise Devlet Memurlarý Kanununa tabi en yüksek devlet memuruna 5434 sayýlý T.C. Emekli Sandýðý Kanunu hükümlerine göre ödenecek azami emeklilik ikramiyesi miktarýdýr.
Sonuç olarak Kýdem tazminatýndaki belirsizlikten ziyade tazminat yükü iþverenden çýkartýlýp devlet fonuna verilmesi iþçi ve iþveren arasýndaki birtakým güvensizlikleri de ortadan kaldýracaktýr. Yazýmýzýn baþýnda belirttiðim gibi istifanýn yürürlükteki ve eski kanunlardaki ilgili maddelerinde tazminat için hak kazandýrýcý unsur olarak görülmese de yeni kurulacak fonda iþinden kendi isteði ile ayrýlan bir çalýþanýn yine tazminat almaya hak etmeyeceði ama en azýndan iþveren yanýnda çalýþtýðý sürenin kýdem tazminatýný hak etmek için geçirdiði süreden sayýlacaðý muhakaktýr. Buda çalýþanlarýn daha rahat istifa ile ilgili irade beyanýnda bulunmasýný kolaylaþtýracaktýr. Ayrýca bu fon yürürlüðe girerse girdiði günden itibaren iþe yeni baþlayanlar için iþverenler Ýþ Kanununun kýdem tazminatý veya kýdem tazminatsýz iþten çýkarýmý ile ilgili kanun maddelerini uygulama da çeliþkide kalmayacak çünkü bir þekilde bu maddelerde iþverenler açýsýndan referans alýnacak maddeler arasýnda olmayacaktýr.
