Nature dergisinde yayınlanan geniş kapsamlı bir araştırma, zona (herpes zoster) aşısının 65 yaş üstü bireylerde demans riskini yaklaşık %20 oranında azalttığını ortaya koydu . 2016-2024 yılları arasında 12 ülkede 650.000’den fazla katılımcı ile gerçekleştirilen çalışma, randomize kontrollü bir tasarıma sahip. Aşılanan ve kontrol gruplarının karşılaştırıldığı araştırmada, ortalama 5.2 yıl boyunca takip yapıldı ve demans tanıları DSM-5 kriterleri ile nöropsikiyatrik test bataryaları kullanılarak doğrulandı. Veri analizinde Cox regresyon modeli uygulandığı belirtiliyor.
NATURE / A natural experiment on the effect of herpes zoster vaccination on dementia
Temel Bulgular
- Risk Azalma Oranı
Aşılanan grupta tüm demans tiplerinde %19.8 (p<0.001), Alzheimer tipinde %21.4 risk azalması gözlendi . - Koruyucu Etki Süresi
Aşılamadan sonraki:- 2. yılda %15.2
- yılda %23.1 maksimum etki
- Subgrup Analizleri
En belirgin etki:- APOE ε4 taşıyıcılarında (%27.3↓)
- Diyabet komorbiditesi olanlarda (%25.1↓)
Araştırma sonuçlarına göre, aşılanan grupta tüm demans tiplerinde %19.8 (p<0.001), Alzheimer tipinde ise %21.4 oranında risk azalması gözlendi . Koruyucu etkinin zamanla arttığı görülüyor: Aşılamadan sonraki 2. yılda %15.2 olan etki, 5. yılda %23.1’e ulaşıyor. Subgrup analizlerinde özellikle APOE ε4 gen taşıyıcılarında %27.3 ve diyabet hastalarında %25.1 risk azalması dikkat çekiyor. Bu sonuçlar, aşının yüksek risk gruplarında daha belirgin fayda sağladığını gösteriyor.
Olası Mekanizmalar
Araştırmacılar, koruyucu etkinin altında yatan üç temel mekanizma üzerinde duruyor . İlk olarak, zona virüsünün latent enfeksiyonunun neden olduğu kronik sinir sistemi inflamasyonunun engellenmesi öne sürülüyor. İkinci hipotez, aşının tetiklediği CD8+ T hücrelerinin β-amiloid klirensini artırması. Fare modellerinde bu mekanizma doğrulanmış durumda. Üçüncü olarak ise DNA metilasyon analizlerinde TOMM40 ve APOE gen bölgelerinde tespit edilen epigenetik değişikliklerin koruyucu rol oynadığı düşünülüyor.
Klinik ve Politik Etkiler
Euronews‘un aktardığı uzman görüşlerine göre, bu bulguların klinik uygulamalara yansıması kaçınılmaz . Nöroloji Uzmanı Dr. Elena Martínez, “65 yaş üstü tüm bireyler için zona aşısı, artık nörokognitif değerlendirmeler kadar öncelikli olmalı” açıklamasını yapıyor. Maliyet etkinlik analizleri, demans bakım maliyetlerinde yıllık 8.2 milyar USD tasarruf potansiyeli olduğunu gösteriyor. Bu veriler, ulusal aşılama kampanyalarının ekonomik gerekçesini destekliyor.
Sınırlılıklar ve Öneriler
Çalışmanın geniş katılımcı havuzu ve uzun takip süresi güçlü yönleri arasında yer alıyor. Ancak etki mekanizmalarının tam olarak aydınlatılamaması ve bireysel düzeyde %20’lik risk azalmasının sınırlı görünmesi tartışma konuları. Araştırmacılar, klinik rehberlerin güncellenmesini ve aşı kapsayıcılık oranlarının %95’e çıkarılmasını öneriyor. Ayrıca, gelecek çalışmalarda kombine aşı protokollerinin sinerjik etkilerinin incelenmesi planlanıyor.
