Sizce sahip olduğumuz beynin sınırları neler? Ya da daha net ifade etmemiz gerekirse beynimiz ne kadar güçlü? Bu soruları şimdilik bir kenara bırakarak kısa bir anektodla başlayalım.
Olay Amerika’da bir demiryolu işçişi Nick’in başından geçmekte. Nick her zaman yaptığı gibi eyaletler arasında et taşımak için kullanılan soğuk hava deposu olan vagonlardan birinde temizlik için giriyor. Temizliğin bitmesine yakın bir zamanda elektrik arızası yüzünden soğuk hava deposu kitleniyor. Kitlenen kapıların ardından Nick, yaşadığı her şeyi oradaki bir kağıt parçasına yazıyor. Bizler zaten olayın büyük bir kısmını yazılanlardan öğreniyoruz. Nick şöyle yazıyor, ilk mesajı çok önemli “Biraz sonra burada donarak öleceğim” ve devam ediyor “Soğuktan donarak öleceğimi, kızlarım beni bir daha asla göremeyecek, birazdan mesai saati bitecek ve kimse burada olduğumu hatırlamayacak”, “Kimsenin beni kurtarmasına imkân yok. Yavaş yavaş parmak uçlarımın donduğunu hissediyorum, kanım çekiliyor ve çok üşüyorum.” cümleler bu şekilde devam ediyor ve bir yerde bitiyor Nick soğuktan donarak ölüyor. Cesedi tam iki gün sonra bulunuyor. Buraya kadar her şey normal gözükmekle birlikte bilim adamlarının ilgisini çeken asıl olay ise otopsi raporlarından sonra gelişiyor. Otopsi raporu bir insanın soğuktan donarak öldüğü bilgisini verirken şaşırtıcı olan o gün soğuk hava deposu olarak kullanılan o vagonun aslında elektrik arızasıyla sigortalarının attığı ve soğutucu motorların da aslında çalışmadığıdır. Havanın soğuk ama bir insanı öldürecek kadar soğuk olmadığı gerçeği Nick’i hayatta tutmaya yetmiyor.”
Bu hikâye birçok kaynakta farklı şekillerde anlatılmış özellikle denizci mi yoksa trende mi çalıştığı konularında çeşitli farklı fikirler olsa da önemli olan ana fikir. Sadece bu örnekten yola çıkarak “beynimiz son derece güçlüdür, birçok şeyi başarır.” Önermesini destekleyemeyiz. Bu yüzden plasebo tanımı yapmak ve bir dizi örnek vererek önermenin doğruluğuna sizin karar vermenizi istiyorum.
Plasebo Ne Demek?
Plasebo kelimesi Latince’de “hoşnut etme” anlamına gelir ve tanım olaraksa: plasebo etkisi birey üzerinde uygulanan “sahte bir tedavinin” fiziksel ve psikolojik etkileriydi. Yazının ilerleyen kısımlarında plasebo etkisine örnekler verilecektir.
Kanser ise hücrelerde standart durumun dışında olan durumlarda veya hücreler ölmeye başladığı zaman ortaya çıkan anormal hücre büyümeleridir. Genetik aktarımlar ya da yaşam stili (sigara vb.) kanserin nedeni olabilir.
– Grip aşısını ilk defa olan bir birey hemşire tarafından iğne büyüklüğünün ve aşının standart aşılardan daha fazla acıtabileceğini söyledi geçmişte daha önce aşı deneyimi olmayan birey aşıyı çok acı verici buldu ve birkaç gün ağrı hissetti.
– Migren hastası olan 66 kişiye migren atakları için Maxalt adında bir migren ilacı ya da plasebo etiketli ilaçlar almaları istendi. Fakat önemli bir nokta var ki bazı haplar plasebo bazılarıysa Maxalt olarak etiketlenmişti ama etiketlemeler rastgele yapılmıştı. 66 kişiden ilaçsız ağrı yoğunluğu ve ilacı aldıktan sonraki ağrı yoğunluklarının şiddetinin ölçülmesi istendi. Etki değerlendirilmesinde Maxalt olarak etiketlenen hapın etkisi en yüksekken*, plasebo en düşüktü fakat ilginçtir ki plasebo olarak etiketlenen Maxalt’ın etkisi Maxalt olarak etiketlenen plasebo ile yaklaşık aynı miktarda rahatlamaya sebep olduğu gözlemlenmiştir.
– Anti epilepsi katılan hastaların % 0 – 19’u plasebo yanıtı incelendiğinde alışılmış nöbet sıklığında %50 oranında azalma olduğu görülmüş.
Bunca deneyin sonuçlarıyla alakalı olan etik tartışmalarını siz okuyucularımıza bırakıyorum. Sizce madem migrende de hatta Parkinson’da kullanılabiliyor o zaman neden kanseri tedavi etmede kullanılmasın ki? Donan adam hikayesini hatırlarsınız “düşünce gücü” ile kendi yaşamını direkt etkileyebiliyorsa bir insan “düşünce gücüyle” kendini tedavi edemez mi?
Öncelikle bilmemiz gereken önemli bir nokta var ki plasebo klinik deneylerde sürekli kullanılan bir tedavi değildir. Standart tedaviler kullanılmadığında ya da duruma göre standart tedavilere ek olarak kullanılmaktadır. Yaşlanan hücreler zamanla ölürler ve yeni hücrelerin yerlerini alırlar aynı durum hasar görmüş hücreler için de geçerlidir fakat her zaman ölmezler bazen alışılmışın dışında çoğalabilirler, immün sistemin kontrolden çıkabilirler. Normal hücrelerin yerini kanser hücrelerinin alma süreci karsiogenez olarak adlandırılır. Tümörlü kanserler bulundukları doku ve organlara zarar vermelerinin yansıra yakınındaki doku ve organlara zarar verebilir kanser hücreleri ve normal hücreler arasındaki farkı daha iyi anlamanız için aralarındaki farklı bazı örnekler vermek istiyorum:
– Programlanmış hücre ölümleri dediğimiz yani apoptoz vücudun gereksiz veya hasarlı hücreleri yok etme sürecindeki sinyalleri kelimenin tam anlamıyla yok sayarlar.
– Kanserli hücreler bağışıklık sistemini kendisine saldırmak yerine kendisini koruması için ikna edebilir.
– Normal hücrelere göre çok hızlı büyürler. Hatta o kadar hızlı büyürler ki normal hücreler gibi özelleşemezler bile.
Makalenin en başında da belirttiğimiz gibi plasebo kanserin çözümü olabilir mi?
Yapılan çalışmalarda Ağrı şiddetinde ve / veya ağrı kesici alımında belirli bir azalma görülmüştür.
İştah
Kanada’daki Alberta Üniversitesi’nde bir gıda bilimcisi olan araştırmacı araştırmacı Wendy Wismer yaptığı araştırmada 18 gün boyunca her gün THC hapı alan kanser hastalarının yüzde 73’ü, plasebo alan hastaların yüzde 30’una kıyasla, gıda için artan bir takdir bildirdi. Çalışma, THC alan hastaların yüzde 64’ünün, plasebo alanların yüzde 50’sine kıyasla iştah artışı bildirdiğini söyledi. THC, delta-9-tetrahidrokanabinol anlamına gelir.
Araştırma sonunda THC alan hastalarla plasebo alan hastalarla kıyaslandığı zaman kilo alma durumlarında bir farklılık görülmemiştir fakat THC alan hastalar %55’inin yemeklerinin tadının ilaçtan dolayı daha iyi olduğunu belirtmiştir fakat plasebo alanların %10’unda benzer bir cevap görülmüştür. Ayrıca THC alan hastaların %55’inin tuzlu yiyeceklerin tadının daha iyi olduğunu söylerken plasebo alan hastalarda bu şekilde bir yanıt görülmemiştir.
Psikolojik durum
Bu hastalarda anksiyete ve depresyonu değerlendirdiğimizde psikolojik olarak yaşadıkları durumda iyileşmeler olduğunu söyleyebiliriz. Bu hastalara yapılan Hamilton anksiyete ölçeğinde de plasebo etkisinden önceki duruma göre çok daha iyi sonuçlar görülmüştür.
Kansere bağlı yorgunluk
Harvard Tıp Fakültesi’nde Uyku Tıbbı Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi ve Pediatri Yardımcı Doçenti olan Eric Zhou hem 8 günde hem de 22. günde, plasebo alan grubun kansere bağlı yorgunluğu önemli ölçüde iyileştirdiğini, kontrol grubunun yorgunluğunun sabit kaldığını bildirmiştir.
Tümör yanıtı
Bu konuyu değerlendirmeden önce sizinle kısa bri anektod paylaşmak istiyorum:
Doktorlarının “Bay” olarak adlandırdığı bir adam. Wright” lenf düğümlerinin kanserinden ölüyordu. Turuncu boyutlu tümörler boynunu, kasıklarını, göğsünü ve karnını işgal etmişti ve doktorları mevcut tüm tedavileri tüketmişti. Yine de, Los Angeles California Üniversitesi’nden psikolog Bruno Klopfer’in 1957 tarihli “İnsan Kanserinde Psikolojik Değişkenler” başlıklı raporuna göre, Bay Wright Krebiozen adlı yeni bir antikanser ilacının kendisini iyileştireceğinden emindi.
Bay Wright yatalaktı ve ilk enjeksiyonunu aldığında her nefes için savaşıyordu. Ancak üç gün sonra, ünitenin etrafında neşeyle dolaşıyor, hemşirelerle şakalaşıyordu. Bay Wright’ın tümörleri yarı yarıya küçülmüştü ve 10 günlük tedaviden sonra hastaneden taburcu edildi. Ve yine de hastanede Krebiozen verilen diğer hastalarda herhangi bir iyileşme görülmedi.
Ancak sonraki iki ay boyunca, Bay Wright, Krebiozen’in etkinliğini sorgulayan basın raporlarından rahatsız oldu ve bir nüksetme yaşadı. Doktorları ona yalan söylemeye karar verdiler: ilacın geliştirilmiş, iki kat etkili bir versiyonunun ertesi gün geleceğini söylediler. Bay Wright kendinden geçmişti. Doktorlar daha sonra ona ilacın tek bir molekülünü içermeyen bir enjeksiyon yaptılar – ve o geçen seferden daha fazla iyileşti. Kısa süre sonra hastaneden semptomsuz çıktı. İki ay sonra, Krebiozen’in değersiz olduğunu ortaya çıkaran raporları okuduktan sonra günler içinde ölene kadar sağlıklı kaldı.
Yaptığım birçok araştırmadan yola çıkarak söyleyebilirim ki maalesef kanser hastalarına verilen plasebolarda tümör yanıtının gözle görülür anlamlı yanıtla karşılaşılmamış. Bu konuda ilerleyen yıllarda çok daha fazla araştırma yapılmalıdır.
Makalenin özeti.
Hazırlayan: Taylan Benvan
www.sinirbilim.org/plasebo-etkisi/
Kaynaklar
